တတိယလိႈင္း တတိယပံုစံ - ေက်ာ္၀င္း

အႏုမာနႏွင့္ ဆက္စပ္အေျခအေန
ကြယ္လြန္သူ ဟားဗတ္ပါေမာကၡ ဆယ္မ်ဴရယ္-ပီဟန္နင္တန္က ၁၉၇၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားေနာက္ပိုင္းကို ဒီမိုကရက္တစ္ တတိယလိႈင္းကာလဟု သတ္မွတ္သည္။ လူ႔သမုိင္း၏ တတိယအႀကိမ္ေျမာက္ ဒီမိုကေရစီအေရးေတာ္ႀကီးဟု ဆိုလိုရင္းျဖစ္သည္။ ဤကာလအတြင္း ဒီမိုကရက္တစ္အေျပာင္းအလဲဆိုင္ရာ အႏုမာနမ်ား၊ မနည္းမေနာ ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ဤသည္မ်ားထဲမွ အခ်ိဳ႕မွာ လက္ေတြ႔ဆက္စပ္အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစည္းမိၿပီး သီအိုရီသေဘာ ေရာက္သြားခဲ့သည္မ်ားလည္း ရွိသည္။ ၎တို႔ထဲမွ ၾသဇာအႀကီးဆံုးဟု ယူဆရေသာ သီအိုရီ ႏွစ္ခုကို ထုတ္ျပလိုသည္။

ပထမသီအိုရီကို Mobilization Theory ဟု ေခၚသည္။ လူမႈေရးဆိုင္ရာ စည္း႐ံုးလႈပ္ရွားမႈမ်ားမွေန၍ ဒိမိုကေရစီထြက္ေပၚလာလိမ့္မည္ဟု ေဟာသည္။ လူမႈစည္း႐ံုးလႈပ္ရွားေရးဆိုင္ရာ သီအိုရီ ဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ ေခတ္ၿပိဳင္ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္ ဖိလစ္ကို(လ)ထာ က စတင္ေဖာ္ထုတ္၍ ဖိလစ္ပိုင္ People Power လႈပ္ရွားမႈတြင္ ေရပန္းစားလာသည္။ အေရွ႕ဥေရာပဒီမိုကေရစီ အေျပာင္းအလဲမ်ားေနာက္ပိုင္းတြင္ သီအိုရီသေဘာ ေရာက္လာသည္ဟု ဆိုပါသည္။ သို႔ႏွင့္တုိင္ ဆိုဗီယက္ယူနီယံ၏ ေပၚလစီအေျပာင္းအလဲက သီအိုရီတရား ကုိယ္ထက္ပိုအေရးပါသည္ဟု ေထာက္ျပၾကသည္မ်ားလည္း ရွိသည္။ အကယ္၍ ဆိုဗီယက္ယူနီယံ အေျပာင္းအလဲသာ မရွိခဲ့လွ်င္ ဤသီအိုရီ မျဖစ္တည္ႏုိင္။ အႏုမာနဘ၀မွာပင္ ေျမာင္းထဲေရာက္သြားႏိုင္သည္ဟု ေ၀ဖန္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။

ဒုတိယသီအိုရီမွာ Development Theory ဟု နာမည္ႀကီးသည္။ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးမႈက ဒီမိုကေရစီကုိ ေမြးထုတ္လိမ့္မည္ဟု ေဟာသည္။ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးမႈသီအိုရီဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံမ်ား၏ ဒီမိုကရက္တစ္ျဖစ္စဥ္ကို ဤသီအိုရီျဖင့္ ရွင္းျပၾကသည္မ်ားရွိသည္။ ဤသီအိုရီအေပၚ ေ၀ဖန္ေထာက္ျပသူမ်ားကမူ အဆိုပါ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံမ်ား၏ ထူးျခားခ်က္ကို မီးေမာင္းထိုးျပၾကသည္။ ေလာကလံုးသေဘာမေဆာင္ဟု ေ၀ဖန္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။

လြတ္ေနေသာ တတိယအုပ္စု
အမွန္စင္စစ္ တတိယလိႈင္းမတိုင္မီ ၁၉၇၀ ၀န္းက်င္ ဒီမိုကရက္တစ္စည္း၀ိုင္းအျပင္ဘက္ရွိ ႏိုင္ငံမ်ား၏ အရပ္ရပ္အေျခအေနမွာ တစ္ခုႏွင့္တစ္ခု တူၾကသည္မဟုတ္ပါ။ အၾကမ္းအားျဖင့္ အုပ္စုသံုးစု ခြဲႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ ၎တို႔မွာ (၁) တစ္ပါတီစနစ္ႏွင့္သြားေသာ ကြန္ျမဴနစ္ႏိုင္ငံမ်ား (အေရွ႕ဥေရာပအုပ္စု)၊ (၂) အာဏာပို္င္စနစ္ႏွင့္ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးကို ပူးတြဲအေကာင္အထည္ေဖာ္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (အေရွ႕အာရွအုပ္စု) ႏွင့္ (၃) အေၾကာင္းေၾကာင္းေၾကာင့္ တပ္မေတာ္က ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာကို ခ်ဳပ္ကိုင္ထားေသာ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္သည္။

ပထမႏွင့္ ဒုတိယအုပ္စုႏိုင္ငံမ်ား၊ စစ္ေအးကာလအတြင္း စူပါပါ၀ါ တစ္ခုမဟုတ္တစ္ခုႏွင့္ ခ်ိတ္ဆက္ထားသည္ျဖစ္ရာ ကမၻာလံုးခ်ီ ေရစီးေၾကာင္းအေျပာင္းအလဲမ်ားႏွင့္ တုိက္႐ိုက္ဆက္စပ္ႏိုင္သည္။ စီးပြားေရး၊ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ားလည္း (အားမေကာင္းလွသည့္တုိင္) ရွိသေလာက္ရွိသည္။ ေျပာရလွ်င္ အေျပာင္းအလဲအတြက္ ေရခံေျမခံအခ်ိဳ႕ အထိုက္အသင့္ရွိသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ တတိယအုပ္စု၀င္ႏိုင္ငံမ်ားကား သူတို႔ႏွင့္မတူ၊ သူ႔ထူးျခားခ်က္ႏွင့္သူ ျဖစ္သည္။

အဆိုပါ တတိယအုပ္စု၀င္ ႏုိင္ငံအားလံုးေလာက္မွာ စစ္ေအးေခတ္တစ္ေလွ်ာက္လံုး ျပည္တြင္းစစ္ႏွင့္ နပန္းလံုးေနၾကရသည္က မ်ားသည္။ တုိင္းျပည္၏ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးဘ၀အားလံုးကို ျပည္တြင္းစစ္ အရိပ္မည္းႀကီးက လႊမ္းထားသည္။ ျပည္တြင္းစစ္ကို အေၾကာင္းခံ၍ လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ားက ႏိုင္ငံေရးကြန္ခ်ာထဲ ေရာက္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ သို႔အတြက္ ပထမအုပ္စုႏွစ္ခုတြင္ အသံုးတည့္ခဲ့ေသာ သီအိုရီမ်ားျဖင့္ တတိယအုပ္စုတြင္ အလုပ္ျဖစ္လိမ့္မည္ဟု မေမွ်ာ္မွန္းအပ္။ သူ႔အရပ္ႏွင့္ သူ႔ဇာတ္ျဖစ္လိမ့္မည္။ Local Narrative ျဖစ္လိမ့္မည္။ Global ေရစီးေတြထက္ Local စဥ္းစားခ်က္မ်ားႏွင့္ အေျမာ္အျမင္က ပိုအေရးပါလိမ့္မည္ဟု သေဘာယူလာၾကသည္။

တတိယပံုစံေလာ
မၾကာေသးမီက ဆိုခဲ့ပါ တတိယအုပ္စု၀င္ ႏို္င္ငံမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္ႏုိင္ေသာ အႏုမာနအယူအဆတစ္ခုကို ဖတ္လိုက္ရသည္။ ထုတ္ေဖာ္တင္ျပသူမွာ မက္ဆာခ်ဴးဆက္နည္းပညာတကၠသိုလ္ (MIT)မွ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံပါေမာကၡ မုိင္ရြန္၀င္နာ ျဖစ္သည္။ သူက သူ႔အယူအဆကို Empirical Democratic Theory ဟု အမည္ေပးထားသည္။ လက္ေတြ႔အလုပ္ျဖစ္ႏိုင္စရာရွိသည့္ အဆုိျပဳခ်က္ဟု ဆိုခ်င္ဟန္ရွိပါသည္။

သူက ဆိုခဲ့ပါ တတိယအုပ္စု၀င္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ေပၚထြက္လာစရာရွိသည္ဟု လြန္ခဲ့ေသာ ဆယ္ႏွစ္၀န္းက်င္ကပင္ နိမိတ္ဖတ္ထားသည္။ ဤသို႔ေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား အမွန္တကယ္ေပၚထြက္လာခဲ့လွ်င္ ႀကိဳဆိုသင့္သည္ဟုလည္း သေဘာထားေပးသည္။ အေၾကာင္းမူ ေရြးေကာက္ပြဲသည္သာ ပေလယာအားလံုးအတြက္ တစ္ခုတည္းေသာ ထြက္ေပါက္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ဟု ဆိုသည္။ ေရြးေကာက္ပြဲကို ျဖတ္သန္းၿပီးမွသာ ဆန္႔က်င္ဘက္သေဘာ ေဆာင္ေနေသာ ပေလာယာမ်ားၾကား လက္ေတြ႔က်ေသာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ျဖစ္တည္လာႏိုင္စရာရွိသည္ဟု အကဲျဖတ္သည္။ အပ္ကြက္ထဲ ပိတ္မိေနေသာအေျခအေနတြင္ ခ်က္ ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ေရြ႕ႏိုင္ဖို႔က ပိုအေရးႀကီးသည္ဟု စစ္တုရင္စကားျဖင့္ သတိေပးသည္။

ထံုးစံအတုိင္း စာေရးသူက သူ႔စာကို ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးအေပၚ တင္ၾကည့္ေနမိသည္။ စိတ္ကိုဖြင့္ထားႏိုင္လွ်င္ အေျဖတစ္ခု ရေလမည္လား ေတြးမိသည္။ ၀ို္င္း၀န္း ဆင္ျခင္ၾကပါကုန္။

စာၫႊန္း - Empirical Democratic Theory (Myrom Weiner)

(ရန္ကုန္တုိင္းမ္ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၅၊ အမွတ္ ၅၀ ႏိုင္ငံေရးအထူးအခ်ပ္ပိုမွ ျပန္လည္ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္)