အသံုးမ်ားေသာ ျမန္မာဗန္းစကားမ်ား (ဓ၊ န)

ဓမၼာေသာက ျဖစ္ၾကသည္
မသင့္မျမတ္ျဖစ္ၾကသည္၊ ရန္ဖက္ျဖစ္သည္။

ေဗဒင္ကိန္းမ်ားတြင္ လူအခ်င္းခ်င္း ေန႔နံအလိုက္ မိတ္ဖက္ ရန္ဖက္ ေရြးစစ္ရာတြင္ မသင့္ျမတ္ေသာ ရန္ဖက္ေန႔နံခ်င္းကို အလြယ္သိမွတ္ေစရန္ "ဓမၼာ၊ ေသာက၊ အင္း၀၊ ရာဇာ၊ အိမ္ေထာင္ဖက္ အသက္မရွည္ရာ" ဟူေသာ လကၤာအရ မွတ္ထားခဲ့ၾကေလသည္။ ဓမၼာအရ စေနႏွင့္ ၾကာသပေတး၊ ေသာကအရ ေသာၾကာႏွင့္ တနလၤာ၊ စသည္တို႔မွာ ရန္ဖက္ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုသေဘာကိုယူ၍ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး မသင့္ျမတ္သည္ကို ထိုလကၤာပုဒ္ျဖင့္ ဓမၼာေသာက ျဖစ္သည္ဟု သံုးႏႈန္းၾကသည္။

ဓါးစာခံသည္
မိမိ၏ ပေယာဂမပါေသာ အမႈအတြက္ ဆိုးက်ိဳးကိုခံရသည္၊ ၾကား၀င္မိရသည္။

ဓါးျပမ်ားသည္ တိုက္ခိုက္ၿပီးေနာက္ ထြက္သြားေသာအခါ လိုက္လံဖမ္းဆီးသူမ်ားက ရန္တံု႔မမူႏိုင္ေစရန္ အိမ္ရွင္တစ္ဦးဦးကို သူတို႔ႏွင့္အတူ ေခၚသြားတတ္ၾကသည္။ အကယ္၍ ရပ္ရြာသားတို႔က လိုက္လံတိုက္ခိုက္လွ်င္ ဖမ္းဆီးသြားသူကို ေရွ႕တင္ကာကြယ္ျခင္းျဖင့္ ရြာသားတို႔က ခုတ္မည့္ဓါးကို ဖမ္းဆီးခံရသူ ေရွးဦးခံရမည္ျဖစ္ရာ ရြာသားမ်ားက ကုိယ့္လူ သူ႔လူ ေရြးစစ္ေနရသျဖင့္ ဓါးျပမ်ားမွာ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ ရွာႀကံႏိုင္သည္၊ လိုက္လံသူတို႔အားလည္း အဖမ္းခံရသူအား ေအာ္ဟစ္တားဆီး ခုိင္းႏိုင္ေလသည္။ အကယ္၍ ရပ္သူရြာသားတို႔က ဆက္၍လုိက္ပါမူ ဖမ္းသြားသူကို သတ္ျဖတ္ခဲ့မည္ျဖစ္၍ အဖမ္းခံရသူသည္ ဓါးျပ၏ ဓါးစာကိုလည္း ခံရဖြယ္ရွိေနေလသည္။ ရပ္သူရြာသားတို႔မွာ မိမိဖက္သား ပါသြားသူ၏ အသက္ကုိငဲ့ကာ ဓါးျပမ်ားကို ရန္မမူရဲဘဲ ရွိၾကေလသည္။ ထိုသို႔ ဖမ္းဆီးခံရသူကို ဓါးစာခံဟု ေခၚသည္။ ထိုသို႔ အဖမ္းခံရျခင္းကိုလည္း ဓါးစာခံျဖစ္ရသည္ဟု ဆိုသည္။ ထိုအေၾကာင္းကို စြဲ၍ မိမိ ပေယာဂမပါဘဲ အေၾကာင္းမဲ့ အနစ္နာခံရျခင္းကို ဓါးစာခံျဖစ္သည္ ဟူ၍လည္းေကာင္း တင္စား၍ သံုးႏႈန္းသည္။ ဓါးခုတ္ရာ လက္လွ်ိဳခံသည္ဟုလည္း ဆိုသည္။

ဓါးေစာက္ကမ္း (ဓါးေဆာက္ကမ္း)
ထင္ရာကို မဆင္မျခင္ ဇြတ္တရြတ္ ျပဳမူတတ္သူ

မိုက္မဲေသာ သားငယ္သည္ ဓါးေတာင္းေသာ ဖခင္အား ဓါးကို အလိုက္သင့္ မေပးကမ္းဘဲ ဓါး၏ အေဆာက္ဖက္မွ ကမ္းျခင္း (သို႔မဟုတ္ ေစာက္ထိုးကမ္းျခင္း) ေၾကာင့္ လွမ္းယူသူဖခင္အား ထိခိုက္ရွနာေစသည္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ မဆင္မျခင္ မုိက္မဲစြာ ျပဳမူတတ္သူကို ဓါးေဆာက္ကမ္းဟု ေခၚဆိုၾကသည္။ (အခ်ိဳ႕က "တေစာက္ကန္း" ဟူ၍ တစ္ဖက္သတ္တည္း အေစာက္နက္လွစြာ ကန္းတီးမိုက္မဲသည္ ဟူေသာသေဘာျဖင့္ ယူဆၾကေသးသည္)။

နားခြက္က မီးေတာက္သည္
ခ်က္ခ်င္း သိျမင္နားလည္သည္။

ေရွးက ျမန္မာစစ္သည္တို႔ သံုးစြဲေသာ ေက်ာက္မီးေသြး ေသနတ္မ်ိဳးမွာ ယမ္းထည့္ၿပီးေနာက္ မီးပြင့္ေအာင္ ႐ိုက္ခတ္ကာ ယမ္းကို မီးစြဲၿငိေစျခင္းျဖင့္ ပစ္ခတ္ရေလသည္။ ထိုေသနတ္တြင္ မီးပြင့္ေအာင္ ႐ိုက္ခတ္ေသာ စိုင္ေပါင္ ေမာင္းတက္ ႐ိုက္ခ်က္က် ေနရာအနီး၌ ယမ္းထည့္ေသာ "နားခြက္" ေခၚသည့္ အစိတ္အပိုင္း အခြက္ရွိေလသည္။ ေမာင္းကို႐ုိက္၍ "ခ်က္" ခနဲ အသံျမည္သည္ႏွင့္ တၿပိဳင္နက္ နားခြက္ကို မီးစြဲေတာက္သည္မွာ အလြန္လ်င္ျမန္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လ်င္ျမန္စြာ အေၾကာင္းဟူ၍ တင္စားေျပာဆုိၾကေလသည္။ အလြန္အကင္းပါးသူ ေႏွာင့္ေႏွးဆိုင္းတြျခင္းမရွိ တခၤႏုပၸတၱိ အသိဉာဏ္ ႐ုတ္ခ်ည္းျဖစ္ေပၚ ႏိုးၾကားလြယ္သူမ်ားကိုလည္း ခ်ီးက်ဴးေသာအားျဖင့္ နားခြက္က မီးေတာက္သည္ဟု တင္စားေျပာဆိုၾကေလသည္။

ႏို႔သက္ခံစို႔သည္
အသက္သာခိုသည္

ကေလးငယ္မ်ားသည္ မိခင္၏ႏို႔ကို အနည္းငယ္ အားစိုက္၍ လွ်ာႏွင့္ စုပ္ယူျခင္းျဖင့္ ႏို႔ခ်ိဳစို႔ေသာက္ရေလသည္။ သို႔ရာတြင္ ပ်င္းေသာ ကေလးမ်ားႏွင့္ သက္သာမႈကို ႀကိဳက္ေသာ ကေလးမ်ားသည္ တစ္ႀကိမ္စုပ္ယူလုိက္ၿပီးေနာက္ စုပ္အားျဖင့္ အလိုအေလ်ာက္ သက္က်လာေသာ ႏို႔ေရေပါက္ကို ခံယူကာ ငံုသြားရင္း ႏို႔စို႔တတ္ေလသည္။ ထိုမွတစ္ပါးလည္း မိခင္မဲ့ေသာ ႏို႔စို႔ကေလးမ်ားအား သူတစ္ပါး၏ မိခင္ႏို႔သက္သည့္အခါ (ႏို႔အားေကာင္း၍ ကေလးငယ္မစုပ္ေသာ ႏို႔မွ တစ္ဖက္စုပ္အားေၾကာင့္ ယုိက်ေသာအခါ) ခြက္ျဖင့္ ခံယူ၍ တုိက္ေကၽြးရေလသည္။ ထိုသို႔အားျဖင့္ ကုိယ္တုိင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ျခင္း မရွိဘဲေသာ္လည္းေကာင္း၊ ကုိယ္ပို္င္အစြမ္းအစ အရင္းအႏွီး မရွိဘဲေသာ္လည္းေကာင္း အလိုအေလ်ာက္ သက္ေရာက္လာမည့္ သူတစ္ပါး၏ ႀကိဳးပမ္းမႈမွ ေပၚထြက္လာသည့္ အခြင့္အေရးကို ေစာင့္စားမွီခိုရေသာ အခါတြင္ ပမာတင္စား၍ ႏို႔သက္ခံစို႔သည္ဟု ဆိုၾကေလသည္။

ေနာက္မီးလင္းသည္
ေဖာက္ျပန္သည္။

ထိုစကားမွာ ယခုေခတ္မွသံုးေသာ စကားျဖစ္သည္။ ေမာ္ေတာ္ကားေရွ႕မီးလံုး၊ ေနာက္မီးလံုးဟူ၍ ရွိရာ ကားေမာင္းသူအတြက္ ေရွ႕ကမီးလံုး လင္းသည္ မလင္းသည္မွာ ထင္ထင္လင္းလင္း ျမင္ရေသာ္လည္း ေနာက္မွ မီးလင္းသည္ မလင္းသည္ကိုကား မသိႏုိင္ေပ။ ထို႔ေၾကာင့္ ေန႔အခါတြင္ မလိုအပ္ဘဲ ေမာ္ေတာ္ကား၌ ေနာက္မွ မီးလင္းေသာအခါ အျခားသူက သတိေပးမွ ေမာ္ေတာ္ကားေမာင္းသူက သိရွိ၍ ခလုတ္ကို ပိတ္ရေလသည္။ ထိုနည္းအတူပင္ ကာမပိုင္ လင္သားကိုယ္တုိင္ မေတြ႔မျမင္ရဘဲ ကြယ္ရာတြင္ မယားျဖစ္သူက အျခားေယာက္်ားတစ္ပါးႏွင့္ ေမွာက္မွားက်ဴးလြန္သည္ကို သူတစ္ပါးက သတိေပးမွ သိရေသာေၾကာင့္ စကားတင္စား၍ ေနာက္မီးလင္းသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ လူတစ္ေယာက္အား သူ၏ဇနီး ကြယ္ရာတြင္ လင္ေျမႇာင္ထားေနသည္ကို တစ္ဦးတစ္ေယာက္က ဖြင့္ဟသတိေပး ေျပာဆိုရာ၌ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ကဲ့ရဲ႕စကားတင္း ဆိုရာ၌လည္းေကာင္း တို္က္႐ိုက္ရင့္သီးေသာ စကားကို မသံုးလိုသျဖင့္ တင္စားသံုးစြဲၾကေလသည္။

နတ္သံေႏွာသည္
ေနာက္ျဖစ္ေၾကာင္း ျပန္ေျပာသည္။

ေလာကီ (၃၇)မင္း နတ္မ်ား ပူးကပ္၀င္ေရာက္သည္ဆိုေသာ နတ္၀င္သည္တို႔သည္ နတ္တစ္ပါးပါး ၀င္ေရာက္ပူးကပ္သည့္အခါတိုင္း "ျဖစ္ေၾကာင္းရယ္မွ ကုန္စင္ေလ..." ဟူ၍ အစခ်ီလ်က္ မိမိသည္ အဘယ္ေၾကာင့္ နတ္ျဖစ္လာရပံုကို စပ္ဆိုထားသည့္ နတ္ခ်င္းအတုိင္း အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္း တစ္ခုလံုးကို ဖြဲ႔ႏြဲ႔ေျပာဆိုၿပီးမွ ကခုန္ျခင္း၊ ႀကိမ္း၀ါးျခင္း၊ ေဟာေျပာျခင္း စသည္တို႔ ျပဳေလ့ရွိၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အတိတ္ဇာတ္ၾကာင္းကို ျပန္ေျပာင္းဖြဲ႔ႏြဲ႔ ေျပာဆိုေသာ အခါတိုင္း မည္သူမဆို တင္စား၍ နတ္သံေႏွာသည္ဟု ေျပာေလ့ရွိသည္။ နတ္၏ ေျပာၿမဲစကားသံႏွင့္ ေရာဖက္၍ ေျပာသည္ဟု ဆိုလိုသည္။

ႏႈတ္သီးေကာင္းသည္
စြာသည္၊ ရန္လိုတတ္သည္။

ရန္စြာ ႏႈတ္ထိုးတတ္ေသာ မိန္းမမ်ားကို ႏႈတ္ထက္သည္ ႏႈတ္ေကာင္းသည္ဟု တင္စား၍ ဆိုရာတြင္ နင့္သီးေစလိုသျဖင့္ သြယ္၀ိုက္ေသာအားျဖင့္ တိရစၧာန္ႏွင့္ ႏိႈင္းကာ ႏႈတ္သီးေကာင္းသည္ဟု သံုးႏႈန္းေလသည္။ ခ်ီးမြမ္းေျပာဆိုေသာ အဓိပၸါယ္ႏွင့္ ကြဲလြဲျခားနားေစရန္လည္း ျဖစ္ေလသည္။

ႏွမ္းျဖဴးသည္
သူတစ္ပါး အားထုတ္မႈကို အေပၚယံ ၾသဇာေပးသည္

မုန္႔ဆီေက်ာ္ကို သူတစ္ပါးေၾကာ္ၿပီးမွ မိမိက အေပၚက ႏွမ္းျဖဴးျခင္းကို ရည္၍ဆိုသည္။
ျမန္မာမုန္႔ဆီေၾကာ္ကို ျပဳလုပ္ရသည္မွာ ေကာက္ညႇင္းေပါင္းျခင္း၊ ေထာင္းျခင္း၊ ထန္းလ်က္ရည္က်ိဳျခင္း၊ မုန္႔နယ္ျခင္း၊ မုန္႔ျပားျခင္း၊ ေနလွမ္းျခင္း၊ ေၾကာ္ျခင္း စသည္ အဆင့္ဆင့္ အလုပ္တာ၀န္ မ်ားျပားေလရာ၊ ထိုလုပ္ငန္းမ်ားကို ျပဳလုပ္သည့္အခါ ကူညီျခင္း၊ ပါ၀င္လုပ္ကုိင္ျခင္း မျပဳဘဲ အားလံုးၿပီးစီးပါမွ အေပၚက ႏွမ္းျဖဴး႐ံု အလုပ္ကိုလုပ္ရသည္မွာ အလြန္သက္သာ လြယ္ကူေလသည္။ ဤသည္ကိုစြဲ၍ မိမိကုိယ္တုိင္ မပါ၀င္ဘဲ သူတစ္ပါး ႀကိဳးစားလုပ္ကုိင္ထားသည္ကို မိမိက အေပၚယံ အမႊမ္းတင္႐ံုျဖင့္ မိမိ၏ ႀကိဳးစားမႈသို႔ ဟန္ျပျခင္းမ်ိဳးကို တင္စားလ်က္ ႏွမ္းျဖဴးသည္ဟု ဆိုၾကေလသည္။ သူတစ္ပါး လုပ္ကိုင္ႀကံစည္ထားၿပီးသည္ကို မိမိက အေပၚယံ စီမံခန္႔ခြဲ ၾသဇာေပးျခင္းမ်ိဳးကိုလည္း တင္စားေျပာၾကသည္။

နင္းျပား
ဆင္းရဲသား၊ အဖိႏွိပ္ခံလူတန္းစား၊ ေအာက္တန္းစား

လူအမ်ားဖိနင္း၍ ျပား၀ပ္ေနေသာ အရာႏွင့္ ႏိႈင္းကာ လူသူတကာ၏ ဖိႏွိပ္ေသြးစုတ္ျခင္းခံရသူ၊ ႏွိပ္စက္ညႇင္းပန္းျငခ္း ခံရသူမ်ားဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ သာမန္ ဆင္းရဲသားမ်ားကိုလည္း တင္စား၍ သံုးသည္။ ေက်ာမြဲလူတန္းစားႏွင့္ အတူပင္ ျဖစ္သည္။